W dzisiejszym artykule zajmiemy się makroskopową budowa drewna.

Chciałabym krótko opisać słoje roczne, promienie rdzeniowe oraz biel i twardziel czyli przydatne informacje rozpoznawcze przy określaniu rodzaju drewna.

Słój roczny to roczny przyrost, który dzięki podziałowi komórek miazgi nakłada się obwodowo na całym drzewie. Najstarsze słoje otaczają rdzeń, najmłodsze znajdują się na obwodzie pnia pod korą. Liczba słojów zmniejsza się od odziomka ku wierzchołkowi. W każdym roku miazga odkłada jeden słój. Każdy słój roczny składa się z dwóch warstw: wewnętrznej, położonej bliżej rdzenia, i zewnętrznej, zwróconej w stronę obwodu pnia. Ta pierwsza warstwa tworzy się w początkowym okresie wegetacji (wiosna i początkiem lata) i stąd nazwa: drewno wczesne. Zewnętrzna warstwa słoja rocznego odkłada się na końcu lata i nosi nazwę drewna późnego. Drewno wczesne, zbudowane z cienkościennych elementów, jest zwykle jaśniejsze od drewna późnego. Słoje roczne niektórych gatunków odznaczają się wyrazistością zabarwienia i są dobrze widoczne, np. u gatunków iglastych. Drewno późne ma większą gęstość i jest bardziej wytrzymałe niż drewno wczesne. Zatem im większy jest udział strefy drewna późnego w stosunku do strefy drewna wczesnego w słoju rocznym, tym większa jest gęstość drewna i lepsze jego właściwości mechaniczne. Drewno iglaste wąskosłoiste jest traktowane w praktyce jako drewno twarde, ciężkie i wytrzymałe, szerokosłoiste zaś – jako miękkie, lekkie i słabsze; drewno liściaste – odwrotnie. Pogląd ten, dotyczący drewna liściastego, jest słuszny wtedy, gdy w słojach szerokich znajduje się znaczna ilość drewna późnego.

Promienie rdzeniowe przewodzą pokarm z łyka do części rdzeniowej. Na przekroju poprzecznym dostrzega się je w postaci promienistych pasemek, widocznych zależnie od rodzaju drewna – gołym okiem lub za pomocą lupy. Na przekroju podłużnym promieniowym, zwłaszcza u gatunków liściastych, promienie widoczne są jako jasne lub ciemne, błyszczące pasy lub plamki (tzw. „błyszczyki), rozłożone w poprzek włókien.

Aby znaczenie błyszczu drewna podkreślić przytoczę cytat z Przewodnika dla stolarzy wydanego 1862 roku

„… błyszczyki są u różnych drzew co do swej wielkości, kształtu i ilości rozmaite, do tego stopnia, że po nich poznać nawet można gatunek drzewa, choćby ono wszystkie inne straciło cechy”.

Na przekrojach poprzecznych i podłużnych wielu gatunków drewna można zauważyć ciemniejsze zabarwienie wewnętrznej części, zwanej twardzielą, podczas gdy obwodowa część drewna ma zabarwienie jaśniejsze i nazywa się bielem.

Drzewa mające biel i twardziel nazywają się twardzielowymi, a drzewa mające tylko biel – bielastymi. U niektórych gatunków twardziel jest niewyraźnie zabarwiona. Wszystkie rodzaje drzew dzieli się na 4 klasy:

1. Gatunki o twardzieli zabarwionej (dąb, sosna, wierzba, akacja i inne)

2. Gatunki o twardzieli nie  zabarwionej (świerk, jodła, grusza i inne);

Biel składa się z małych komórek, które przewodzą pokarmy oraz je gromadzą. Pod względem własności mechanicznych drewno bielaste często ustępuje twardzielowemu, łatwiej również ulega rozkładowi zwłaszcza w środowisku wilgotnym. Drzewo w wieku kilku lub kilkunastu lat wytwarza twardziel (z wyjątkiem gatunków bielastych) początkowo znacznie mniejszą niż biel. Z upływem czasu twardziel rozszerza się, zajmując na przekroju coraz większą powierzchnię. Drewno twardzielowe składa się z komórek martwych, nie biorących udziału w przewodzeniu pokarmów, jest ciężkie, odporne na działanie czynników atmosferycznych, przesycone garbnikami i trwalsze niż biel. Dodatnią stroną drewna twardzielowego jest to, że przepuszcza ono gazy i płyny w znacznie mniejszym stopniu niż drewno bielaste, trudniej jednak poddaje się nasycaniu środkami ochronnymi.

Niektóre gatunki drzew wytwarzają w pewnych warunkach twardziel fałszywą. Pojawia się ona w wyniku samoobrony drzewa przed działaniem czynników destrukcyjnych, np. grzybów, lub pod wpływem zewnętrznych bodźców, np. mrozu.